Dina bagian ieu, pangarang téks Sanghyang Sasana Maha Guru (SSMG) museurkeun pangajaranana kana ucap, lampah, jeung tékad nu aya dina diri manusa. Éta tilu poténsi manusa téh kudu dijaga kalawan enya-enya. Ucap, lampah, jeung tékad jadi cicirén kapribadian jalma.
Nu kaasup kana trimala téh nyaéta ucapan (sabda), paripolah (ulah), jeung maksud (ambek) nu teu merenah. Ucapan nu teu merenah di antarana: nyarékan tanpa sabab, ngahina, nyumpahan, nyela omongan, neluh, ngupat guru, sakur omongan nu teu merenah. Paripolah nu teu merenah di antarana: notok, nakol, newek, neunggeul, ngadagorkeun, nampiling, katut sakur paripolah hampang leungeun. Ari nu kaasup maksud (pikiran) nu teu merenah di antarana: ngira-ngira, nipu, mitnah, neluh, nganyenyeri haté, jeung goréng sangka. Sakabéh nu teu merenah éta nu ngotoran tilu poténsi manusa téh.
Saupama trimala keuna ka jalma nu nyekel kakawasaan (prabu, rama, resi, jeung tarahan) disebutna trimala wisésa. Temahna, nu nyekel kakawasaan bakal sangeunahna dina ngajalankeun kakawasaannana. Aya nu keur susah kalah dijual atawa dijieun budak beulian, dirampas hakna, nepi ka dipaéhan. Nu kitu cenah nu jadi bibit buit kasangsaraan sarta jadi cicirén datangna mangsa kaancuran (kaliyuga) téh.
TÉKS
Carékna Sanghyang Tu(ng)gal: “Na naha piangeneunana[1], sang hya(ng) pustaka ini? Kéna karah aing dék ngab(e)jalkeun carita, metuna sanghya(ng) siksa guru, ti sanghya(ng) siksa.” [Ndeh nihan sang hya trikaya madala parisuda ngaranya Trika]
Ini ma na timpalkeuneun, mulah dék mitemen[2] iña sang séwaka darma. Na puhun awah-awuh, tangkal ning /14v/ papa (ka)lésa, wwit ning kaliyuga, hétu ning papa ning (na)raka. Ngara(n)na, trimala, guna.
Nihan lwirnya[3]: ika sinangguh trimala ngaranya, kadyangganing gangsa lawan malam, tambaga lawan timah. Apa ta kangken[4] tambaga lawan timah?
Ning kang tridusta: (sabda tan yukti), ulah tan yukti, ambek tan yukti. Ginawayaken sabda mahala, ulah mahala, ambek mahala.
Ini byaktana, ulah mahala: notok mokol, newek meureup, ngadeudeul, no(ñ)jok ñakétro(k), nampar na(m)pélang, sakwéh[5] ning lekas tangan, ya ulah mahala, ngaranya.
Sabda mahala ngara(n)na: torong gasong tanpa karana, campe(la)k sabda, ñumpah madahkeun, ngadudu, neluh, ngupat guru, sakwa(é)h ning sabda tan yukti, ya sabda mahala ngaranya.
Ambek mahala ma ngaranya: kira-kira, budi-budi, ngajerum, ngagunaan, mijaheut[a] /14r/ [t]an, nganeluh[6], ngaracun, hiri paywagya. Ageus ma nu mupu maling papa(ñ)jingan[a] méda rungahadang. Sing sawatek tan ywagya, dipitwah dipih(e)dap, ya éta ambe(k) mahala. Yata sinangguh trimala ngaranya.
Nihan sinangguh trimala wisésa ngaranya. Hana ya di sang prabu, rama, resi, mwang tarahan. Ini byaktana, aya ta kajeueung nu duka, dijual dihulunkeun, dirampas dipihéhan. Yata sinangguh pañca kapataka ngaranya, sinangguh trima(la) wisésa ngaranya, ling sang pandita (3).
TARJAMAHAN
Carékna Sang Hyang Tunggal: “Naon atuh lenyepaneunana, tina ieu buku suci téh? Ah, sababna alatan kami dék ngagelarkeun carita, gelarna sanghyang siksa guru (ajaran suci guru), tina ‘sanghyang siksa’ (ajaran suci).
Ieu pikeun babandingankeuneun. Ulah dék ngukuhan nu kitu wahai nu ngarabdi kana darma! Tanwandé jadi sumber tina bancang pakéwuh, sumber tina/14v/ kasangsaraan tur kahinaan, awal tina jaman burakrakan, cukang lantaran kasangsaraan di naraka. Éta disebutna téh, trimala (tilu kaayaan kotor), (dina) laku lampah.
Nya ieu wujudna téh. Ieu nu disebut trimala, lir ibarat gangsa jeung lilin, tambaga jeung timah. Naon nu diibaratkeun tambaga jeung timah téh?
Ieu tilu kajahatan téh: ucapan nu teu merenah, paripolah nu henteu merenah, maksud nu teu merenah; ngalakukeun ucapan nu jahat, laku lampah jahat, maksud yang jahat.
Ieu tegesna paripolah jahat: notok, nakol, newek, meureup, neunggeul, nonjok, nenggarkeun, nampiling, jeung sakur laku lampah tina hampangna leungeun, nya éta nu disebut laku lampah jahat téh.
Nu disebut ucapan jahat: nuduh jeung nyarékan tanpa sabab, ngalélécé dina omongan, nyumpahan sarta moyok, nyela, neluh, ngupat guru, katut sakur omongan nu teu pantes, nya éta nu disebut sabda mahala (ucapan jahat) téh.
Nu disebut maksud jahat: ngira-ngira, nipu, mitnah, nyihir, nganyenyeri ati, /14r/ neluh, ngaracun, hiri dengki jeung goréng sangka. Kitu deui nu ngala pepelakan batur, maling, asup tanpa idin, napsu pikeun ngarogahala. Sakur nu henteu pantes, dilakonan sarta diniatan, nya éta nu disebut maksud jahat téh. Nya éta nu disebut trimala téh (tilu kaayaan kotor).
Nya ieu nu disebut ‘trimala wisésa’ (tilu ceda dina kakawasaaan). Ayana di sang prabu, rama, resi jeung tarahan. Ieu écésna mah: aya nu katingali keur susah, kalah dijual dijieun budak beulian, atawa dirampas jeung dipaéhan. Nya éta nu disebut ‘pancakapataka’ (lima kasangsaraan), disebut ogé ‘trimala wisesa’ (tilu kaayaan kotor dina kakawasaan), omongan Sang Pandita (3).
KABEUNGHARAN KECAP
piangeneunana ‘lenyepaneunana (dina haté)’, angen ‘haté’ = SdM & JwK.
sanghyang siksaguru ‘ajaran suci guru’
sanghyang siksa ‘ajaran suci’
timpalkeuneun ‘babandingankeuneun’ = SdM timpal ‘banding, tanding’ satimpal ‘sabanding’.
mitemen ‘ngukuhan’. Teuuw & Noorduyn (2006: 476) ‘nganggap serius?”
awah-awuh ‘kakacowan, pakéwuh’. Tarjamahan dumasar kontéks.
papa Skt pāpa ‘kasusahan, kasangsaraan’ = JwK.
kalésa Skt kleśa ‘kasangsaraan’. JwK ‘id.’ (Z 509)
hétu Skt ‘sabab, cukang lantaran’. JwK ‘id.’ (Z 353). Teu kapaluruh dina SdM.
gangsa Skt kamsa ‘kuningan, logam’ SdM ‘id.’
tridusta ‘tilu kajahatan’ JwK ‘id.’
trimala ‘tilu kaayaan kotor’ JwK ‘id.’
sabda Skt śabda ‘ucapan, omongan’ JwK ‘id.’ (Z 970)
ulah ‘paripolah’ dina SdM – kecap panyarék ‘entong’ = Ind jangan.
ambek ‘tékad, maksud, paniatan’ dina SdM ambek = Ind marah.
yukti Skt ‘pantes, matut’, JwK ‘id.’ Teu kapaluruh dina SdM (Z.II:1495).
mahala ‘jahat’ JwK ‘id.’ (Z 327). Teu kapaluruh dina SdM.
mokol ‘nakol’ (kontekstual) band SdM takol
ngadeudeul ‘neunggeul’ = JwK (Z 206). Dina SdM – ‘nyumbang, mantuan ku tanaga at. harta’ (KUBS 110)
nyakétrok ‘nenggar, ngagédorkeun’. SdM pakétrok ‘paadu’ (KUBS 225)
nampélang ‘nampiling, nyabok’ band. SdM nampiling.
lekas tangan ‘gerakan leungeun, hampang leungeun’. Lekas dina JwK ‘gerakan’ (Z 583)
torong gasong ‘nuduh bari nyarékan’
campelak sabda ‘culangung dina omongan’ = SdM
nyumpah ‘nyumpah(an)’ = SdM
madahkeun ‘moyok’ = SdM (D s.v mada) band Jw mada ‘id.’, dina JwK ‘nafsu, adigung’ (Z 623).
ngadudu ‘nyela (nuduhkeun teu-panuju)’
kira-kira ‘ngira-ngira’, jigana ngandung harti négatif ‘ngarencanakeun kajahatan?’
budi-budi ‘nipu’ band SdM buda-budi atawa ngabudian ‘némbongkeun pasemon ngéwa’ (D 108)
ngajerum ‘nuduh, mitnah’ = SdM (D 291)
ngagunaan ‘neluh, ngaguna-guna?’ Danadibrata (kaca 237) nganggap kecap – serepan tina Ind. guna-guna. Band ogé kecap budi-budi nu sarua hartina jeung ngabudian.
mijaheutan ‘nganyenyeri (ati)’
hiri payogya ‘hiri dengki, sirik pidik’
mupu ‘ngala kabéh’, biasana bubuahan atawa kekembangan. Dina kontéks kecapna nuduhkeun ‘ngala nu lain hakna’.
papanjingan ‘asup ka imah awéwé larangan?’ kecap – dina JwK ‘kalangan awéwé di karaton’
méda ‘nafsu (nu teu kaampeuh)’ JwK ‘id.’ (Z 665)
rungahadang ‘ngahadang’, naha dibaca ngahadang?
dipitwah ‘dipilampah, dilakonan’
dipihedap ‘diniatan’
dihulunkeun ‘dijieun hulun, dijieun budak’
dipihéhan ‘dipaéhan’
pañcakapataka Skt ‘lima kasangsaraan’
trimala wisésa Skt ‘tilu kaayaan kotor dina kakawasaan’
Kat:
SdM = Sunda Modéren (basa)– JwK=Jawa Kuna (basa)– Skt=Sangskreta (basa)–Mal=Malayu (basa) – Z = Zoetmulder (Kamus Jawa Kuna Indonesia, 2006)
[1] Nskh: pieungnana
[2] Nskh: metemen
[3] Nskh: lwarnya
[4] Nskh: yangken
[5] Nskh: sakwah
[6] Nskh: nganiluh
Tidak ada komentar:
Posting Komentar